Làng gốm Bát Tràng (Hà Nội)
Địa điểm: xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội
Làng gốm Bát Tràng đã có lịch sử hơn 700 năm, bắt đầu từ thời kỳ Lý Trần. Đây là một trong những làng gốm nổi tiếng nhất ở Việt Nam với truyền thống và kỹ thuật làm gốm được truyền qua nhiều thế hệ.
Các sản phẩm gốm sứ của Bát Tràng rất đa dạng, bao gồm đồ dùng gia đình như bát, đĩa, chén, bình hoa, tượng trang trí và nhiều sản phẩm nghệ thuật khác. Các sản phẩm gốm Bát Tràng nổi bật với sự tinh xảo, chất lượng cao và những họa tiết, hoa văn độc đáo. Gốm Bát Tràng sử dụng nhiều loại men đặc biệt như men rạn, men ngọc, men màu và men tro. Màu men được pha chế theo bí quyết riêng của các nghệ nhân, tạo nên sự độc đáo và bắt mắt cho sản phẩm. Gốm Bát Tràng có độ bền cao nhờ quá trình nung ở nhiệt độ cao (khoảng 1200 - 1300 độ C). Điều này giúp cho các sản phẩm có độ cứng tốt, chịu được va đập và không thấm nước.
Làng gốm Bát Tràng là địa điểm du lịch hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước. Du khách có thể tham quan các xưởng sản xuất gốm, tham gia vào các hoạt động trải nghiệm như nặn gốm, trang trí gốm và mua sắm các sản phẩm gốm sứ tại các cửa hàng trong làng. Làng gốm Bát Tràng thường tổ chức các festival, triển lãm gốm sứ để giới thiệu sản phẩm và văn hóa gốm sứ tới đông đảo du khách và người yêu nghệ thuật.
Làng gốm cổ Kim Lan (Hà Nội)
Địa điểm: xã Kim Lan, huyện Gia Lâm, Hà Nội
Làng gốm cổ này thuộc xã Kim Lan, huyện Gia Lâm, Hà Nội chỉ cách làng Bát Tràng dòng kênh Bắc Hưng Hải. Dựa vào những di vật khai quật được ở làng thì nghề gốm ở đây có trước cả Bát Tràng. Các nghệ nhân làng gốm Kim Lan cùng với Phù Lãng, Bắc Ninh và Bát Tràng, Hà Nội đang góp phần làm phong phú, đa dạng và phát triển nghề gốm khu vực phía bắc.
Làng Kim Lan còn được biết đến là nơi sản xuất đồ gốm gia dụng của kinh thành Thăng Long xưa. Các lò nung gốm ở đây thường bé. Điểm đặc biệt của gốm Kim Lan là các sản phẩm không quá cầu kỳ về chi tiết mà tạo được sự tiện dụng, thoải mái cho người dùng.
Sản phẩm chính của làng gốm Kim Lan chủ yếu phục vụ cho sinh hoạt trong cuộc sống hàng ngày. Bạn có thể tìm thấy các sản phẩm như bình, vại gốm, chậu cảnh, lư hương cho đến chén, bát, ống đựng tăm… từ bình dân đến cao cấp.
Làng gốm Phù Lãng (Bắc Ninh)
Địa điểm: làng Phù Lãng, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh.
Gốm Phù Lãng là một dòng gốm nổi tiếng của Việt Nam, được sản xuất tại làng Phù Lãng, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Nghề gốm Phù Lãng có lịch sử lâu đời, được cho là đã xuất hiện từ thời nhà Trần (thế kỷ 13-14). Tuy nhiên, theo các tài liệu lịch sử, nghề gốm Phù Lãng thực sự phát triển mạnh mẽ vào thời Lê (thế kỷ 15-18). Theo truyền thuyết, tổ nghề gốm Phù Lãng là ông Nguyễn Đình Khôi, một người học nghề gốm ở Trung Quốc rồi mang kỹ thuật về truyền dạy cho người dân làng Phù Lãng.
Gốm Phù Lãng được làm từ loại đất sét đỏ đặc biệt, được khai thác từ vùng đồi núi gần sông Cầu. Loại đất này có độ dẻo cao và khả năng chịu nhiệt tốt, tạo nên những sản phẩm có độ bền cao. Các sản phẩm gốm Phù Lãng thường có hoa văn trang trí đơn giản nhưng tinh tế, mang đậm nét văn hóa dân gian Việt Nam.
Men gốm Phù Lãng chủ yếu là men nâu và men tro, tạo nên màu sắc ấm áp và mộc mạc. Men gốm được pha chế từ các nguyên liệu tự nhiên, mang lại vẻ đẹp tự nhiên và cổ điển cho sản phẩm. Các sản phẩm gốm Phù Lãng thường có hoa văn trang trí đơn giản nhưng tinh tế, mang đậm nét văn hóa dân gian Việt Nam.
Làng gốm Chu Đậu (Hải Dương)
Địa điểm: xã Thái Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương
Nghề gốm ở Chu Đậu có lịch sử lâu đời, bắt đầu từ thế kỷ 13 dưới thời nhà Trần. Tuy nhiên, nghề gốm ở đây thực sự phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 17, đặc biệt dưới thời Lê sơ.
Gốm Chu Đậu nổi bật với lớp men trắng trong suốt, tạo nên vẻ đẹp thanh thoát và sang trọng, khác biệt so với men nâu, men tro của gốm Phù Lãng hay men rạn của gốm Bát Tràng. Hoa văn trên gốm Chu Đậu được vẽ tay bằng bút lông, mang lại sự mềm mại và sinh động. Điều này khác biệt so với các hoa văn đắp nổi hoặc khắc chìm thường thấy trên gốm Bát Tràng và Phù Lãng.
Gốm Chu Đậu mang phong cách thanh lịch, tinh tế và trang nhã, phù hợp với không gian sống hiện đại. Trong khi đó, gốm Bát Tràng thường mang phong cách mộc mạc, gần gũi, và gốm Phù Lãng có phong cách đậm chất dân gian. Gốm Chu Đậu có sự pha trộn giữa văn hóa Việt Nam và ảnh hưởng của các nền văn hóa khác, đặc biệt là Trung Quốc và Nhật Bản.
Gốm Chu Đậu nổi bật với kỹ thuật sản xuất tinh xảo, hoa văn trang trí đẹp mắt và lớp men sáng bóng. Sự phục hồi và phát triển nghề gốm Chu Đậu ngày nay không chỉ giúp bảo tồn một di sản quý báu mà còn tạo ra những sản phẩm gốm sứ chất lượng cao, phục vụ nhu cầu của người tiêu dùng trong và ngoài nước.
Làng gốm Thanh Hà (Quảng Nam)
Địa điểm: làng Thanh Hà, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam.
Làng nghề gốm Thanh Hà có lịch sử hơn 500 năm, bắt đầu từ thế kỷ 16-17, khi các nghệ nhân từ miền Bắc di cư vào Hội An và mang theo kỹ thuật làm gốm truyền thống.
Gốm Thanh Hà được làm từ loại đất sét mịn và dẻo, khai thác từ vùng đồng bằng ven sông Thu Bồn. Đất sét này có màu vàng nâu đặc trưng, khi nung sẽ chuyển sang màu đỏ cam ấm áp. Nghề gốm Thanh Hà vẫn giữ nguyên các phương pháp thủ công truyền thống. Quy trình sản xuất gồm nhiều công đoạn như chọn đất, nhồi đất, tạo hình, phơi khô, trang trí và nung gốm. Tất cả các công đoạn đều được thực hiện bằng tay bởi những nghệ nhân có kinh nghiệm.
Gốm Thanh Hà chủ yếu sử dụng màu sắc tự nhiên của đất sét, kết hợp với màu men gốm truyền thống như men nâu, men vàng, men xanh lục, tạo nên sự hài hòa và đặc trưng riêng biệt. Một trong những kỹ thuật trang trí nổi bật của gốm Thanh Hà là khắc, chạm và vẽ tay. Các họa tiết thường mang tính truyền thống, với hình ảnh hoa lá, động vật và các biểu tượng dân gian. Các sản phẩm gốm Thanh Hà đa dạng về hình dáng và mẫu mã, bao gồm chén, đĩa, lọ hoa, bình, và các vật dụng trang trí khác.
Làng gốm Biên Hòa (Đồng Nai)
Gốm Biên Hòa, Đồng Nai là một dòng gốm truyền thống nổi tiếng của Việt Nam, xuất xứ từ vùng Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Đây là một trong những trung tâm sản xuất gốm lớn và lâu đời, với các sản phẩm gốm đa dạng và chất lượng cao.
Làng nghề gốm Biên Hòa sử dụng đất sét giàu khoáng chất, có độ dẻo cao, được khai thác từ các mỏ đất sét tự nhiên tại địa phương. Đất sét này có màu sắc đặc trưng, thường là màu đỏ hoặc màu nâu sau khi nung. Gốm Biên Hòa nổi bật với các kỹ thuật trang trí phong phú như khắc, chạm, vẽ tay và sử dụng men màu. Các họa tiết trang trí thường mang đậm nét văn hóa truyền thống và thiên nhiên, với hình ảnh hoa lá, động vật và các biểu tượng dân gian.
Gốm Biên Hòa sử dụng nhiều loại men màu đa dạng, từ men nâu, men xanh lam, men trắng đến men vàng. Màu men được chọn lọc và pha trộn tỉ mỉ để tạo ra các sản phẩm gốm có màu sắc hài hòa và tinh tế.
Làng gốm Thổ Hà (Bắc Giang)
Địa điểm: Làng Thổ Hà, xã Vân Hà huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang
Làng nghề gốmThổ Hà là một trong 3 trung tâm gốm cổ lâu đời ở Việt Nam từ thế kỷ 12. Gốm Thổ Hà sử dụng đất sét từ vùng ven sông Cầu, có độ dẻo cao và đặc tính đặc biệt giúp sản phẩm sau khi nung có độ bền cao và màu sắc nâu đỏ đặc trưng.
Đặc điểm nổi bật của gốm Thổ Hà là không sử dụng men, mà thay vào đó là sử dụng loại đất dẻo kỳ diệu, được nung cho đến khi tự nhiên chảy ra men. Đồ gốm này có độ chắc chắn cao, không thấm nước và tạo ra âm thanh trong trẻo như chuông. Độ bền của gốm Thổ Hà cũng rất cao, cho dù bị chôn trong đất hoặc ngâm trong nước cũng không làm thay đổi hình dạng.
Các sản phẩm thường có thiết kế đơn giản nhưng tinh tế, với các mẫu mã truyền thống như chén, bát, đĩa, bình, lọ hoa. Sự tinh xảo nằm ở các chi tiết khắc, chạm và vẽ tay. Gốm được trang trí bằng kỹ thuật khắc, chạm và vẽ tay với họa tiết dân gian quen thuộc về hoa lá, động vật.
Làng gốm Thổ Hà là một trong những làng nghề truyền thống lâu đời, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân gian của vùng đất Bắc Giang.
Làng gốm Gia Thủy (Ninh Bình)
Địa điểm: xã Gia Thủy, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
Làng gốm Gia Thủy ở Nho Quan, Ninh Bình là một trong những làng nghề gốm truyền thống nổi tiếng của Việt Nam, với lịch sử lâu đời và những sản phẩm gốm độc đáo. Gốm được truyền nghề theo cha truyền con nối từ những gia đình nghệ nhân làm gốm trong làng. Làng gốm Gia Thủy có tiền thân là gốm Long Thịnh và đã xuất hiện từ năm 60 của thế kỷ trước.
Gia Thủy được chọn để phát triển nghề gốm truyền thống bởi vì đất sét ở đây có màu nâu vàng đặc trưng và chỉ có vùng đất này mới sở hữu loại đất đặc biệt đó. Loại đất này có độ kết dính cao, mịn và khả năng chịu nhiệt tốt. Các sản phẩm gốm Gia Thủy chủ yếu phục vụ nhu cầu sử dụng hằng ngày như bình, chum, vại,...
Gốm Lái Thiêu - Tân Phước Khánh - Chánh Nghĩa (Bình Dương)
Đây là ba trung tâm gốm sứ lớn ở Bình Dương, cùng với Lái Thiêu và Chánh Nghĩa. Các cơ sở tại đây sản xuất hai dòng sản phẩm chính: gốm sứ dùng trong sinh hoạt và gốm sứ mỹ nghệ.
Gốm Lái Thiêu:
- Đặc điểm: Làng gốm Lái Thiêu nổi tiếng với các sản phẩm gốm sứ gia dụng và trang trí.
- Sản phẩm: Chén, dĩa, tô, bình hoa, tượng gốm.
- Kỹ thuật: Sản xuất theo phương pháp truyền thống, sử dụng lò nung củi.
- Thị trường: Sản phẩm tiêu thụ chủ yếu trong nước, đặc biệt là các tỉnh miền Nam.\
Gốm Tân Phước Khánh:
- Sản phẩm: Gốm sứ dùng trong sinh hoạt và gốm sứ mỹ nghệ.
- Kỹ thuật: Sử dụng cả phương pháp thủ công và lò nung gas, tiết kiệm thời gian và giảm ô nhiễm.
- Thị trường: Cả trong nước và xuất khẩu, đặc biệt là châu Âu và châu Úc.
Gốm Chánh Nghĩa:
- Đặc điểm: Nổi tiếng với các sản phẩm gốm sứ chất lượng cao và đa dạng.
- Sản phẩm: Gốm sứ gia dụng, gốm mỹ nghệ, và các sản phẩm trang trí.
- Kỹ thuật: Kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, sử dụng lò nung gas và củi.
- Thị trường: Sản phẩm tiêu thụ rộng rãi cả trong và ngoài nước.
Các làng gốm ở Bình Dương như Lái Thiêu, Tân Phước Khánh, và Chánh Nghĩa đều nổi tiếng với các sản phẩm gốm sứ chất lượng cao, đa dạng về chủng loại và mẫu mã. Các cơ sở sản xuất tại đây sử dụng cả phương pháp truyền thống và hiện đại, với lò nung bằng củi và gas. Sản phẩm gốm sứ Bình Dương không chỉ được tiêu thụ rộng rãi trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều thị trường quốc tế, đặc biệt là châu Âu và châu Úc.
Làng gốm Vĩnh Long Mang Thít (Vĩnh Long)
Địa điểm: xã Nhơn Phú và Mỹ An, huyện Mang Thít, Vĩnh Long
Mang Thít, Vĩnh Long là một trong những vùng sản xuất gốm sứ nổi tiếng ở miền Tây Nam Bộ Việt Nam. Với nguồn nguyên liệu đất sét phong phú lấy từ sông Tiền và sông Hậu với chất lượng tốt, dẻo dai phù hợp để làm gốm.
Sản phẩm gốm Mang Thít rất phong phú, bao gồm các loại chậu hoa, bình gốm, lục bình, tượng gốm, các sản phẩm trang trí và gốm sứ gia dụng như chén, đĩa, tô, nồi với màu sắc đỏ đẹp tự nhiên.
Nơi đây còn có một dòng gốm đặc trưng và độc đáo là gốm không men. Gốm không có màu đỏ ối của gạch, ngối mà có màu hồng tự nhiên. Gốm sau khi nung có ửng lớp phấn trắng phớt bên ngoài như sương.
Sản phẩm gốm Mang Thít không chỉ là hàng hóa mà còn chứa đựng giá trị văn hóa, tinh thần của người dân địa phương, phản ánh lịch sử và truyền thống làm gốm lâu đời. Nghề gốm - gạch nơi đây đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của huyện Mang Thít, tạo công ăn việc làm cho nhiều lao động và góp phần nâng cao đời sống của người dân.
Làng nghề gốm Vân Sơn (Bình Định)
Địa điểm: Nhơn Hậu, An Nhơn, Bình Định
Trước đây, làng gốm Vân Sơn tọa lạc tại xóm An Xuân, thôn Nhạn Tháp, xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn. Khoảng 70 năm trước, do nguồn đất sét tốt trong vùng trở nên khan hiếm, làng gốm phải chuyển đến gần khu vực có nguồn nguyên liệu mới. Từ đó, làng gốm Vân Sơn được hình thành và phát triển.
Nghề gốm Vân Sơn thừa hưởng truyền thống sản xuất gốm của người Chăm, mang đến những sản phẩm mang vẻ đẹp ấm áp, tươi mới như màu gạch của các tháp Chăm. Làng nghề Vân Sơn chuyên sản xuất gốm đất nung với nhiều sản phẩm phong phú phục vụ đời sống hàng ngày như chum, chậu, ang, khạp, chậu kiểng, vò, nồi, siêu, ấm, lò, om đất, và heo đất. Các sản phẩm gốm Vân Sơn không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn theo các chuyến xe đi khắp mọi miền đất nước, góp phần giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.
Gốm Bàu Trúc (Ninh Thuận)
Địa điểm: thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, Ninh Thuận
Làng gốm Bàu Trúc là một trong những làng nghề làm gốm cổ nhất ở Đông Nam Á còn tồn tại cho đến bây giờ. Gốm Chăm Bàu Trúc truyền thống có màu sắc đặc trưng là vàng đỏ, đỏ hồng, với các vệt nâu, đen xám, được tạo ra từ quá trình nung đất, nước và lửa. Mỗi sản phẩm đều có tính "độc bản", không sản phẩm nào giống nhau. Nghệ nhân tạo màu cho sản phẩm bằng các loại vỏ cây, không sử dụng men màu công nghiệp. Đặc biệt, gốm Bàu Trúc có hiện tượng lấp lánh các đốm vàng nhạt khi được đưa ra ánh sáng. Hiện tượng này là do nguyên liệu đất sét pha trộn với cát non chứa nhiều sa khoáng từ các con suối. Khi nung ở nhiệt độ 600-800 độ C, các khoáng chất khác cháy hết, chỉ còn lại vàng non dạng sa khoáng bám lại trên gốm.
Gốm Bàu Trúc được tạo hình hoàn toàn bằng tay mà không cần bàn xoay, một kỹ thuật truyền thống và độc đáo. Các nghệ nhân nhào nặn, uốn nắn đất sét theo các hình dạng mong muốn, sau đó dùng tay và các công cụ đơn giản để tạo hình. Các hoa văn trên gốm Bàu Trúc thường được tạo ra bằng cách dùng que tre, thanh gỗ để khắc hoặc dùng tay nặn trực tiếp. Các họa tiết thường mang đậm dấu ấn văn hóa Chăm với các hình ảnh từ thiên nhiên, đời sống hàng ngày và tín ngưỡng.
Gốm Bàu Trúc được nung ngoài trời, không sử dụng lò nung kín. Các sản phẩm được xếp chồng lên nhau, phủ rơm rạ và củi để nung. Quá trình nung diễn ra khoảng từ 5-7 giờ, tạo nên màu sắc đặc trưng và độ bền cao cho sản phẩm.
Sản phẩm gốm Bàu Trúc rất đa dạng, bao gồm các đồ dùng hàng ngày như nồi, niêu, chén, dĩa, bình hoa, lục bình, tượng gốm, các sản phẩm trang trí và đồ thờ cúng. Mỗi sản phẩm gốm Bàu Trúc là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, thể hiện tài năng và sự sáng tạo của người nghệ nhân. Sản phẩm không chỉ có giá trị sử dụng mà còn có giá trị nghệ thuật và sưu tầm cao.
Gốm Bình Đức (Bình Thuận)
Địa điểm: xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận.
Làng Chăm Bình Đức là làng gốm thủ cộng duy nhất còn lại ở Bình Thuận. Làng gốm Bình Đức còn có tên gọi khác là làng gốm Gọ của người Chăm. Nơi đây vẫn còn giữ lại phương pháp làm gốm cổ truyền của người Chăm từ xa xưa. Nghệ thuật làm gốm của người Chăm được Unessco công nhận là Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ.
Kỹ thuật làm gốm và nung gốm lộ thiên là một nét đặc trưng hiếm có của gốm Chăm, bởi nó mang tính cộng đồng rất cao. Gốm sau khi nung vừa lấy ra khỏi lò được vảy lên một loại nước từ trái thị hoặc vỏ hạt điều ngâm, tạo ra những vết loang lấm tấm đen. Cách trang trí này khiến gốm Chăm khác biệt với các sản phẩm gốm khác. Làng nghề gốm Bình Đức và gốm Bàu Trúc cùng một nguồn gốc và cách làm gốm chăm. Chính 2 làng nghề ngày đã góp phần gìn giữ và bảo vệ nghề thủ công cũng như văn hóa của người Chăm.
Làng nghề gốm trắng Bồ Bát (Ninh Bình)
Địa điểm: làng Bạch Liên, thuộc xã Yên Thành, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
Làng Bồ Bát, nổi tiếng với truyền thống sản xuất gốm sứ lâu đời, là địa điểm nổi bật trong làng nghề gốm Việt Nam nhờ vào loại đất sét Bồ Di còn gọi là đất non sương. Đây là loại đất sét quý hiếm, có khả năng tạo ra men trắng đặc biệt, cho phép nung sản phẩm chỉ trong 50-70% thời gian so với các loại đất sét thông thường mà vẫn đảm bảo độ mịn và độ cứng cao, đồng thời giảm thiểu tối đa tình trạng nứt, vỡ sau khi nung.
Làng Bồ Bát không chỉ sản xuất những vật dụng sinh hoạt cơ bản như ấm chén, bát đĩa, lọ hoa, mà còn mở rộng sang các sản phẩm lưu niệm và trang trí như chuông gió, vòng cổ, và tranh gốm mỹ thuật. Tất cả sản phẩm đều được chế tác một cách tinh xảo, phủ màu men gan - loại men giả cổ có màu trắng sáng và sâu, với độ bền cơ học tốt và bề mặt mịn màng. Sự phát triển và đa dạng hóa sản phẩm của làng Bồ Bát không chỉ thể hiện sự khéo léo và tinh thần sáng tạo của các nghệ nhân mà còn góp phần làm phong phú thêm di sản văn hóa gốm sứ của Việt Nam.
Gốm Quyết Thành (Hà Nam)
Địa điểm: Thị trấn Quế, Kim Bảng, Hà Nam
Làng gốm Quyết Thành, hình thành từ khoảng thế kỷ XVI, nay đã có khoảng 500 năm lịch sử. Được biết đến với phương pháp làm gốm hoàn toàn thủ công, làng nghề này nổi tiếng với khâu "Vào son" độc đáo, nơi người thợ sử dụng loại đất đặc biệt chỉ có ở vùng này, có màu đỏ như son. Đất này được nghiền nhỏ, pha với nước để nhúng các sản phẩm gốm trước khi nung, tạo nên màu đỏ tươi đặc trưng khi hoàn thiện.
Các sản phẩm gốm của Quyết Thành hiện nay rất đa dạng và phong phú. Dòng sản phẩm bao gồm gốm dân dụng như chum, vại, nồi niêu, và các loại gốm mỹ nghệ tinh xảo dùng để trang trí hoặc làm đồ sinh hoạt trong nhà như ấm trà, chén, đĩa, tượng thờ, linh vật. Đặc biệt, dòng gốm son là sản phẩm đặc trưng chỉ có ở Quyết Thành và đang được thị trường đón nhận nhiệt tình.
Trên đây là 15 làng nghề gốm nổi tiếng của nước ta. Mỗi làng nghề lại có phương pháp nung gốm, làm gốm khác nhau với sản phẩm độc đáo. Giữ gìn nghề và truyền nghề cũng là một trong những vấn đề mà nhiều làng nghề đang phải đối mặt. Có dịp đến mỗi làng nghề hãy tìm hiểu thêm về nghề làm gốm thủ công ở đây nhé!
