Nỗi trăn trở khi xây dựng thương hiệu cà phê Sơn La
Vào những năm 1990, cây cà phê chủ yếu là giống cà phê chè đã được Sơn La lựa chọn là một trong những cây trồng chủ lực xóa đói, giảm nghèo của địa phương. Sau 30 năm gắn bó với cây cà phê, tận mắt chứng kiến sự vất vả của người nông dân, đến ngày thu mua thì lại bị thương lái ép giá, ông Nguyễn Xuân Thao, Giám Đốc HTX Cà phê Bích Thao luôn cảm thấy trăn trở. Chính điều đó đã thôi thúc ông đi tìm giải pháp nâng cao giá trị và xây dựng bằng được thương hiệu cho cây cà phê của Sơn La.
Giống như nhiều hộ dân trồng cà phê Sơn La, ông Thao nhận ra rằng, nếu muốn nâng cao giá trị của cây cà phê cũng như nâng cao thu nhập cho người trồng thì cần phải chuyển đổi sản xuất để nâng cao năng suất, chất lượng cho cây trồng. Nghĩ là làm, ông đã bắt tay vào hành trình đi tìm con đường giúp nâng tầm giá trị cho cà phê Sơn La, giúp người dân không còn bị phụ thuộc vào thương lái như trước.
Năm 2017, ông Thao đã liên kết 11 hộ nông dân trồng cà phê của bản Hoàng Văn Thụ để thành lập Hợp tác xã (HTX) Cà phê Bích Thao, quy mô 50ha cà phê, ông được bầu lên làm Giám đốc của HTX. Ông Thao cùng với các thành viên đều là những người quen thuộc với cây cà phê nên HTX của họ đã nhanh chóng trở thành 1 trong 6 đơn vị được Sở Khoa học và Công nghệ cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý cà phê Sơn La. Các sản phẩm của HTX đã được bảo hộ gồm cà phê bột, cà phê rang hạt và cà phê nhân.
Ngay từ ngày đầu thành lập, HTX đã định hướng sẽ không chạy theo số lượng mà phải đẩy mạnh các ứng dụng của khoa học công nghệ vào sản xuất nhằm nâng cao chất lượng cà phê đồng thời khắc phục ô nhiễm môi trường. Theo đó, HTX đã vận động các thành viên và các hộ liên kết trồng và sản xuất cà phê theo quy trình VietGAP, UTZ, xây dựng vùng nguyên liệu chuyên canh chất lượng cao hoàn toàn canh tác bằng phương pháp hữu cơ, đánh dấu từng thửa ruộng để có thể dễ dàng truy xuất nguồn gốc…
Vào đầu năm 2021, HTX đã khởi công xây dựng Nhà máy chế biến cà phê Bích Thao với tổng vốn đầu tư 16 tỷ đồng, quy mô gần 1.120m2, công suất 20 tấn cà phê/ngày, trong đó có 2,1 tỷ đồng do UBND Thành phố hỗ trợ còn lại là do HTX huy động vốn. Nhà máy được xây dựng với quy trình khép kín với trang thiết bị hiện đại được khẩu từ nước ngoài. Bên cạnh đó, HTX cũng đầu tư xây dựng 3 nhà kính trong đó 2 nhà kính rộng 700m2/nhà đặt ngay sau nhà Máy và 1 nhà kính ở xã Mường Do (Phù Yên) rộng 1.500m2. Theo đó, HTX sử dụng phương pháp chế biến ướt và phơi trong nhà kính thân thiện với môi trường.
Ngoài ra, HTX còn được các chuyên gia đến từ Đức, Mỹ hỗ trợ chuyển giao kỹ thuật, nhờ đó mà HTX đã thành công với phương pháp chế biến cà phê mật ong (cà phê honey); vừa góp phần nâng cao giá trị cho cà phê Sơn La còn khắc phục được tình trạng ô nhiễm môi trường. Phương pháp chế biến cà phê mật ong không đòi hỏi cơ giới cao nên chi phí đầu tư thấp, tiêu thụ ít nước hơn so với phương pháp chế biến ướt truyền thống góp phần giúp giảm áp lực trong việc xử lý nước xả thải, phù hợp với khu vực vùng núi thiếu nước.
Tuy nhiên, muốn có được sản phẩm cà phê mật ong chất lượng thì cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình từ chuẩn bị giống cho đến chăm sóc, thu hái, chế biến. Thu hoạch cà phê cũng được thực hiện bằng phương pháp hái chọn lọc, đảm bảo sử dụng 100% cà phê chín đỏ. Trong quá trình phơi/sấy hạt cũng phải giám sát chặt chẽ; cào, đảo liên tục để ngăn ngừa nấm mốc gây hại tấn công vì độ ẩm cao.
Mạnh dạn tham gia thử nghiệm mô hình trồng giống cà phê mới
Năm 2018, HTX đã tham gia mô hình trồng cà phê chè giống mới, sau một thời gian thử nghiệm thì thấy giống cà phê THA và TN có khả năng thích nghi với điều kiện thời tiết tốt hơn so với giống cà phê catimo đang trồng. Ông Thao cho biết, HTX đặt mục tiêu trong thời gian từ 2022-2025 sẽ tái canh tác 30-50% diện tích cà phê cũ đã hết thời gian canh tác bằng giống cà phê mới, giúp nâng cao năng suất, đảm bảo tiêu chuẩn để phục vụ cho xuất khẩu.
Nhằm đáp ứng đủ nguyên liệu cho việc sản xuất dòng cà phê Arabica đặc sản, chất lượng cao nên trong giai đoạn 2023-2024, HTX đã liên kết với 800 hộ, HTX trồng cà phê trên địa bàn tỉnh Sơn La với quy mô khoảng 1.500 ha cà phê.
Phát triển và ra mắt dòng cà phê cao cấp mới
Bên cạnh việc tiếp tục phát triển dòng cà phê đặc sản thì HTX cũng thử nghiệm và chế biến ra sản phẩm cà phê hòa tan sấy thăng hoa. Đây là dòng cà phê đặc sản cao cấp mới tại Sơn La.
Sản phẩm này được HTX thử nghiệm sản xuất từ tháng 4, đến đầu tháng 10/2023 thì bắt đầu bán trên thị trường. Dòng sản phẩm mới này đòi hỏi quy trình sản xuất kỳ công, nguyên liệu đầu vào cần đạt 100% là quả chín. Mỗi mẻ cà phê hòa tan thăng hoa phải sấy trong 30 tiếng, với 40kg cà phê bột nguyên chất sau khi chiết xuất và sấy sẽ thu được 2kg tinh chất cà phê hòa tan thăng hoa.
Điểm đặc biệt của sản phẩm cà phê thăng hoa chính là vẫn giữ được 97-98% hương vị của cà phê nguyên chất mà không có chất bảo quản hay chất phụ gia. Thời gian sử dụng của sản phẩm này lâu dài, màu sắc đẹp, các chất dinh dưỡng và dược chất của sản phẩm không bị hao hụt. Sản phẩm cà phê hòa tan sấy thăng hoa đáp ứng nhu cầu của khách hàng yêu thích cà phê nguyên chất Arabica Sơn La mà không có thời gian để pha cà phê phin.
Ông Thao cho biết, HTX đã gửi sản phẩm mẫu bột cà phê hòa tan thăng hoa đến các đối tác tại Pháp, Nhật, Đức và đã được bạn hàng đánh giá cao rồi liên hệ để đặt hàng.
Hành trình đưa cà phê Sơn La vươn ra thế giới
Hiện nay, cà phê Sơn La đã có mặt tại các thị trường lớn và khó tính trên thế giới như EU, Hoa Kỳ, Bắc Mỹ, các nước Trung Đông và ASEAN. Sản lượng xuất khẩu trong năm 2022 đạt 30.500 tấn, với giá trị đạt trên 82,2 USD (chiếm 37,6% tổng giá trị hàng nông sản xuất khẩu của tỉnh), trong đó có sự đóng góp không nhỏ của cà phê Bích Thao.
Ông Nguyễn Bích Thao cho biết, mỗi nước có tiêu chuẩn xuất khẩu và văn hóa cà phê khác nhau chứ không phải cà phê nào cũng sẽ được xuất khẩu. Chính vì thế, ông đã tìm hiểu để nắm vững được tiêu chuẩn của từng nước. Theo đó, HTX Cà phê Bích Thao đã xây dựng 54 khu sơ chế men, cà phê xuất đi nước nào thì lên men theo tiêu chuẩn nước đó. Ngoài ra, HTX cũng đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ và chế biến cà phê. Hiện nay, 97% cà phê đặc sản của HTX đã được xuất khẩu còn lại để phục vụ thị trường nội địa. Giá cà phê Arabica xuất khẩu có thể lên đến 230.000-270.000 đồng/kg, cao gấp nhiều lần so với giá của cà phê xuất thô.
Sau 5 năm hình thành và phát triển, HTX Cà phê Bích Thao đã có những bước phát triển vững chắc. Trong vụ cà phê 2019-2020, HTX đã xuất bán được trên 2.000 tấn cà phê nhân và 12 tấn cà phê bột nguyên chất, trong đó 80% sản phẩm được xuất khẩu sang Đức, Pháp và Mỹ. Doanh thu của HTX đạt 40 tỷ đồng, tạo công ăn việc làm ổn định cho 10 lao động địa phương với mức thu nhập 5-6 triệu đồng/tháng.
Hiện nay, trung bình mỗi năm HTX xuất khẩu 4.000-6.000 tấn cà phê nhân; 1,5 tấn cà phê rang xay và cà phê bột.
Tại thị trường nội địa, thương hiệu cà phê Bích Thao cũng vinh dự là một trong những sản phẩm hiếm hoi của của Sơn La được vinh dự là sản phẩm đạt OCOP 5 sao cấp quốc gia, mang đến giá trị lớn cho người nông dân.
Ông Nguyễn Thế Phương, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Sơn La cho biết: "Chúng tôi rất vinh dự và tự hào khi sản phẩm cà phê bột nguyên chất của HTX Bích Thao đã đạt sản phẩm OCOP Quốc gia 5 sao. Đây cũng chính là mô hình sản xuất cà phê thân thiện với môi trường được khuyến khích nhân rộng hơn.
Theo Công thương